گسکت چیست؟ آنچه درباره گسکت باید بدانید

گست و تمام دانستنی های آن همینجاست.

اگر به تازگی وارد صنعتی شده اید که نام گسکت را شنیده اید، یا حتی اگر سالیان است که گسکت را می شناسید، قطعا این مقاله برای شما کاربردی است و در این مقاله دانستنی هایی را می گوییم که از آن بی خبری اید. با ما در این مقاله همراه باشید.

بازرگانی پولادگران تامین کننده تجهیزات پروژه های نفت، گاز، پتروشیمی و پالایشگاهی و ساختمانی

گسکت چیست؟

به طور کلی گسکت (Gasket) در بسیاری از صنایع از خودروسازی گرفته تا صنایع شیمیایی، غذایی و آب و فاضلاب کاربرد دارد. اما مهم ترین کاربرد آن در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی است. نام دیگر گسکت واشر صنعتی است و استفاده از آن در سیستم هایی که دو فلز(مانند فلنج‌های لوله‌ها یا تجهیزات صنعتی) کنار یکدیگر قرار می گیرند بسیار حیاتی و پرکاربرد است.

اگر بخواهیم با مثالی ساده تر توضیح بدیم.گسکت حکم مفاصل را برای استخوان ها دارند.هماهنطور که دو استخوان نمی توانند بدون مفصل روی یکدیگر قرار بگیرند و راحت حرکت کنند، این امر برای قطعاتی فلزی مانند فلنج ها هم تقریبا غیرممکن است. به عبارت دیگر گسکت مانند لایه ای نرم بین قطعات فلزی قرار می گیرد، تا هم ناهموراری های موجود روی سطوح فلزی را کم کند، هم باعث آب بندی و جلوگیری از نشت سیالات، هم باعث افزایش ایمنی، و هم دوام و عملکرد بهینه سیستم انتقال سیال می شود. این قطعه مانند واشر حلقوی شکل است و از مواد مختلفی مانند فلز، لاستیک، کربن، گرافیت و مواد کامپوزیتی ساخته شده است.

کاربرد گسکت در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی

مجریان طرح از گسکت ها در تجهیزات حیاتی مانند پمپ‌ها و کمپرسورها، مبدل‌های حرارتی و دیگ‌های بخار، خطوط انتقال نفت، گاز و محصولات پتروشیمی، فلنج‌ها و ولوها، مخازن تحت فشار و تانک‌ها استفاده می کنند.

قبلا گفتیم که مهمترین و اصلی ترین وظیفه گسکت آب بندی و جلوگیری از هر گونه نشتی است. برای این منظور گسکت هم باید مقاومت شیمیایی بالایی داشته باشد،هم دما و فشار بالا را بتواند تحمل کند و هم سازگار با انواع فلنج ها باشد تا بتواند تمام ناهمواری ها را رفع و آب بندی مطمئن ایجاد کند. همه این ویژگی ها و کارکردها در کنار هم تنها برای احقاق یک هدف، که آن ایمنی و سلامت است ، می باشد. صنعت نفت، گاز و پتروشیمی بسیار حساس و در عین حال خطرناک است. یک گسکت مناسب از نشت هر گونه سیال جلوگیری می کند تا از بروز هر گونه خسارت مالی مانند انفجار و یا آسیب جانی جلوگیری کند.

انواع گسکت

تنوع نوع و کاربرد گسکت ها بسیار زیاد است. کاربردی ترین انواع گسکت ها در ایران گسکت نرم و نیمه‌سخت (غیر فلزی)، گسکت فلزی و نیمه‌فلزی (Metal Gasket) و گسکت کامپوزیت فلزی-غیر فلزی. مدل های تخصصی تری از گسکت نیز وجود دارد که در اروپا و امریکا بیشتر کاربرد دارند. Kammprofile (کامپروفایل)، Corrugated Metal Gasket و Double Jacketed Gasket از انواع این گسکت ها هستند.

در ادامه به توضیح هر یک از انواع رایج این محصول در ایران می پردازیم.

گسکت نرم و نیمه‌سخت (غیر فلزی)

گسکت نرم و نیمه‌سخت گروهی از گسکت ها هستند که سازندگان از موادی غیر از فلز در ساخت آنها استفاده می کنند. اگر دقیق تر بخواهیم توضیح دهیم در گسکت نرم هیچ ماده فلزی به کار نرفته اما در گسکت نیمه سخت تنها از یک لایه نازک فلز برای استحام و مقاومت بیشتر آن استفاده شده است. اما هر دو این محصولات جز دسته بندی غیر فلزی قرار دارند.

گسکت نرم (Soft Gasket)

• لاستیک

این جنس بسیار نرم است و به راحتی می توانیم آن را فشرده کنیم. میزان دما و فشاری که می تواند تحمل کند خیلی نیست، درواقع دما را تا حد متوسط می تواند تحمل کند. از گست لاستیکی در آب، هوا و روغن سبک استفاده میشه کرد. NBR، EPDM، Neoprene از انواع این نوع گسکت هستند. قیمت گسکت لاستیکی بسیار مناسب است و نصب آن نیز راحت است.

• گرافیتی خالص (Graphite Gasket)

گسکت گرافیتی جز دسته نیمه سخت محسوب می شود. نسبت به حرارت و مواد شیمیایی بسیار مقاوم است. این مدل گسکت نسبت به جنس لاستیک صنعتی تر است و دمای بیشتری را تا تقریبا 500-400 درجه می تواند تحمل کند. انعطاف پذیری و آب بندی گسکت گرافیتی بسیار مناسب است اما قیمت آن نسبت به گسکت های کاغذی و فیبری بالاتر است.

• کاغذی (Paper Gasket)

اصلا از گسکت کاغذی در فشار های بالا استفاده نکنید! ساختار آن الیافی و نرم است و همانطور که از نام آن هم پیداست گسکت کاغذی مناسب فشارهای خیلی پایین است و در فشارهای بالا فشرده، له یا پاره می شود. این جنس به راحتی توسط یک کاتر ساده قابل برش است. می توان گفت برای فشار های کمتر از 5 بار مناسب هستند. اصلا برای دماهای بالا توصیه نمی شوند. یکی از ارزان ترین گسکت های موجود در بازار ایران است و برای کاربردهای روزانه بسیار مقرون به صرفه است.

• فیبری (Fiber)

جنس گسکت فیبری از الیاف سلولزی یا مصنوعی است و کاربرد آن بیشتر در آب بندی های معمولی است. نسبت به گسکت کاغذی هم مقاومت بیشتری دارد و هم دمای بیشتری را می تواند تحمل کند اما همچنان برش پذیری خوبی دارد. مقاومت شیمیایی قابل قبولی دارد. قیمت آن نسبت به کاغذی بالاتر اما نسبت به تفلون یا گرافیت مناسب تر است.

• تفلون (PTFE)

بیشترین کاربردی که گسکت جنس تفلون دارد در پروژه هایی است که میزان خوردگی شیمیایی زیاد است، جنس تفلون مقاومت شیمیایی بسیار بالایی دارد. برای محیط های سرد و داغ مناسب است اما میزان دما را تا حد متوسط می تواند تحمل کند. از ویژگی های منحصر به فرد تفلون اصطکاک کم، نچسب بودن و داشتن سطحی صاف است. قیمت گسکت تفلون از گسکت‌های کاغذی و فیبری بیشتر است.

نوع گسکت	دسته‌بندی	جنس / مواد	محدوده دما	محدوده فشار	ویژگی‌ها / کاربردها	قیمت و نصب
لاستیکی (Rubber)	نرم	NBR، EPDM، Neoprene	دما متوسط	فشار کم	بسیار نرم و فشرده‌پذیر، استفاده در آب، هوا و روغن سبک	قیمت مناسب، نصب راحت
گرافیتی خالص (Graphite)	نیمه‌سخت	ورق گرافیت انعطاف‌پذیر	تا 400–500°C	متوسط تا بالا	مقاومت عالی در برابر حرارت و مواد شیمیایی، انعطاف و آب‌بندی مناسب	قیمت بالاتر نسبت به کاغذی و فیبری
کاغذی (Paper)	نرم	الیاف سلولزی فشرده	دما پایین	فشار خیلی پایین (<5 بار)	سبک، برش‌پذیر، مناسب کاربردهای روزمره، ارزان	ارزان، نصب آسان
فیبری (Fiber)	نیمه‌سخت	الیاف سلولزی یا مصنوعی + رزین/لاستیک	متوسط	فشار پایین تا متوسط	مقاومت بیشتر از کاغذی، تحمل دمای بالاتر، مقاومت شیمیایی مناسب	قیمت متوسط، برش‌پذیری خوب
تفلون (PTFE)	نرم تا نیمه‌سخت	PTFE خالص یا تقویت‌شده	دما متوسط	فشار پایین تا متوسط	مقاومت شیمیایی بسیار بالا، نچسب، اصطکاک کم، سطح صاف	قیمت بالاتر از کاغذی و فیبری
کامپوزیتی (Composite)	نیمه‌سخت / غیر فلزی یا نیمه‌فلزی	ترکیبی از الیاف + لاستیک + لایه‌های تقویت‌کننده	دما متوسط تا بالا	فشار متوسط	گسکت همه‌فن‌حریف، مناسب جایی که گسکت نرم جوابگو نیست، انعطاف و مقاومت شیمیایی بهتر	قیمت بالاتر از گسکت نرم

گسکت نیمه‌سخت (Semi-soft)

• تقویت شده با استیل
• تقویت شده با توری فلزی

مزیت گسکت های نرم و نیمه سخت در آن است که قابل انعطاف و نرم هستند، راحت فشرده می شوند و خیلی خوب ناهمواری های بین دو فلنج یا فلز را پر می کنند.

کامپوزیت‌ها (Composite Gaskets)

جنس این نوع از گسکت ها تکیبی از الیاف و لاستیک است و هم به صورت غیر فلزی و هم نیمه‌فلزی وجود دارد. گسکت کامپوزیتی یک لایه اصلی دارد که توسط لایه های دیگر از مواد دیگر تقویت شده است. دلیل این ترکیب برای این است که این گسکت را گسکتی همه فن حریف کنند. چون هیچ جنسی به تنهایی نمی تواند نیاز به آب بندی، دما، فشار، انعطاف و مقاومت شیمیایی را با هم یک جا تامین کند. از همین رو در این نوع گسکت چند ماده را با هم ترکیب کردند. در جایی که گسکت نرم جوابگو نیست گسکت کامپوزیتی بهترین گزینه است. البته قیمت آن نیز نسبت به گسکت نرم بالاتر است.

گسکت کامپوزیتی دو مدل است. کامپوزیت‌های غیر فلزی (Non-Metallic Composite) و کامپوزیت‌های فلزی–غیر فلزی (Metal-Reinforced Composite).

کامپوزیت‌های غیر فلزی (Non-Metallic Composite)

این گسکت در دسته گسکت‌های نرم و نیمه‌سخت قرار می‌گیرند، در ساخت آن اصلا از فلز استفاده نشده است و فقط از الیاف، لاستیک، رزین یا مواد نرم ساخته می‌شوند.

کامپوزیت‌های فلزی–غیر فلزی (Metal-Reinforced Composite)

این نوع گسکت نه در دسته گسکت های نرم و نه کاملاً فلزی قرار می گیرند بلکه در دسته گسکت‌های نیمه‌فلزی(Reinforced Composite Gasket) قرار دارند. در ساخت آن از فلز استفاده شده ولی تنها در حد استحکام بخشیدن به آن در واقع ساختار آن ترکیبی از مواد نرم به همراه یک لایه تقویتی فلزی است.

گسکت نیمه‌ فلزی (Semi-Metallic Gasket)

گسکت نیمه‌ فلزی ترکیبی از فلز و  مواد نرم غیر فلزی است، یعنی هم از استحکام فلز استفاده می‌کند و هم از انعطاف مواد نرم برای آب‌بندی بهتر. از نوار فولاد یا استیل برای مقاومت و از فیلر نرم مثل گرافیت یا PTFE برای آب بندی استفاده می شود. گسکت های نیمه فلزی نسبت به گسکت های نرم     آب بندی قوی تری دارند و فشار و دمای بیشتری هم می توانند تحمل کنند. گسکت نیمه فلزی نسبت به گسکت‌های کاملاً فلزی انعطاف پذیری بیشتری دارند و از آنها بیشتر در فلنج‌هایی که شرایط سخت دارند استفاده می شود. رایج ترین گسکت نیمه فلزی در ایران گسکت اسپیرال یا اسپیرال وند است.

گسکت فلزی (Metallic Gasket)

در گسکت های فلزی از هیچ لایه نرم غیر فلزی استفاده نشده است. گسکت فلزی بسیار مقاوم است و در دما و فشار بالا کاملا قابل اعتماد هستند. سفت کردن پیچ‌های گسکت فلزی نیاز به نیروی بیشتری دارد و انعطاف پذیری آن بسیار کم است.آب بندی گسکت فلزی نیز بسیار قوی و دقیق است.

رایج‌ترین انواع گسکت فلزی

• رینگ جوینت (Ring Joint Gasket – RTJ)

این نوع گسکت از آلیاژ های فولاد، استیل، اینکونل و… ساخته شده است. بیشترین کاربرد آن در چاه‌های نفت، خطوط پر فشار و پالایشگاه‌ها می باشد و مخصوص فلنج‌های RTJ هستند.

• گسکت تمام استیل تخت (Flat Metal Gasket)

گسکت تمام استیل تخت یک صفحه فلزی ساده است که برای محیط‌های خیلی داغ و پرفشار بهترین گزینه است. بیشترین کاربرد از این نوع گسکت در چاه‌های نفت و گاز، واحدهای cracking و distillation در پتروشیمی،بخارهای فوق داغ و فشارهای فوق بالا می باشد.

ویژگی‌ های گسکت

گسکت های نرم و نیمه سخت با وجود تمام تفاوت ها، ویژگی های مشترکی دارند که بیان کننده کارکرد گسکت ها است. آب‌بندی، انعطاف‌پذیری، مقاومت در برابر دما و فشار، مقاومت شیمیایی، دوام و طول عمر بالا، سازگاری با انواع فلنج‌ها، نصب راحت و قیمت مناسب از مهمترین ویژگ های آنها است.

آب بندی

اصلی ترین وظیفه کلیه گسکت ها آب بندی دقیق و قابل اطمینان برای جلوگیری از نشت مایعات یا گازها است.

انعطاف‌پذیری

محل قرار گیری گسکت ها بین حد فاصل دو فلنج یا دو قطعه فلزی است. این فاصله همیشه هموار و صاف نیست. پس قطعه ای که بین آنها استفاده  می شود علاوه بر قابلیت آب بندی هم باید ناهمواری ها را پر کند هم انعطاف پذیر باشد. گسکت ها این وظیفه را به خوبی انجام می دهند.

مقاومت در برابر دما و فشار

با توجه به صنایعی که گسکت در آن ها مورد استفاده قرار می گیرد، گسکت باید در برابر دما و فشار مقاومت لازم را داشته باشد. بعضی از انواع آن کمتر و برخی دیگر بیشتر، اما مقاومت نسبی از ویژگی های بارز آن است.

مقاومت شیمیایی

گسکت ها در محل عبور سیالاتی چون آب ، روغن، اسیدها، بازها و گازها قرار دارند درنتیجه داشتن مقاومت شیمیایی از ملزومات است.

دوام و طول عمر بالا

جنس و شرایط کاری که گسکت در آن به کار گرفته شده بر دوام و طول عمر بالای آن بسیار تاثیر می گذارند. اما به طور کلی طول عمر گسکت های صنعتی مانند کامپوزیتی نسبت به کامپوزیت های نرم مثل لاستیکی و کاغذی بیشتر است.

سازگاری با انواع فلنج‌ها

طراحی و ساخت گسکت ها به گونه ای است که با انواع فلنج‌ها و اتصالات صنعتی یا ساختمانی هماهنگ باشند.

نصب راحت

بیشتر گسکت ها به خصوص گسکت های نرم نصب و جایگذاری بسیار راحتی دارند. به طوری که برای برش، نیاز به فرد متخصص ندارد و تنها با یک کاتر یا قیچی می توانید آن را در محل مورد نظر قرار دهید. این امر هم هزینه ها را کاهش می دهد و هم سرعت اجرای پروژه را بالا می برد.

قیمت مناسب

قیمت گسکت ها بسته به جنس، ویژگی هایی که دارند و کارکرد آن ها بسیار متفاوت است. بدیهی است که گسکت های نرم که برای کارهای روزمره و  صنعتی سبک کاربرد دارند قیمت کم و گسکت هایی که در صنایع سنگین تر استفاده می شوند و قدرت تحمل دما و فشار بالا تری دارند گران تر هستند.

شاید گسکت جز کوچکی به نظر برسد اما انتخاب درست آن هم باعث صرفه جویی در هزینه و هم افزایش کارایی پروژه تان می شود. برای مشاوره و راهنمایی می توانید با ما تماس بگیرید.

استانداردهای گسکت

وقتی صحبت از استاندارد می شود، منظور مجموعه ای معیار ها و ویژگی ها است که به کمک آن می توان کیفیت و عملکرد ایمن و استاندارد را تعیین و ارزش گذاری کرد. برای گسکت نیز استانداردهای بین المللی مطرح می باشد. ASME، API، DIN و ISO مهمترین آنها است.

چه معیارهایی در استاندارد گسکت نقش دارد؟

معیار	توضیح
جنس مواد	فولاد، استیل، مس، آلومینیوم، گرافیت، PTFE و غیره
دمای کارکرد	تحمل دماهای پایین تا بالا بسته به کاربرد
فشار کاری	مقاومت در برابر فشار سیستم (PN یا PSI)
سایز و ابعاد	قطر داخلی، خارجی و ضخامت مطابق با فلنج‌ها
سازگاری با فلنج	مناسب فلنج‌های رزوه‌ای، جوشی، گرد و غیره
مقاومت شیمیایی	سازگاری با مایعات و گازهای مختلف

سایزهای گسکت

منظور از سایز گسکت‌ها ابعاد و اندازه های آن است که باید با سایز فلنج‌ها یا اتصلات سیستم مطابقت داشته باشد. مهمترین مواردی که در سایز باید در نظر بگیرید قطر داخلی (ID – Inner Diameter) باید مطابق با قطر لوله یا دهانه فلنج باشد؛ قطر خارجی (OD – Outer Diameter) باید مطابق با فلنج و فضای نصب باشد و ضخامت (Thickness) بسته به فشار و دما دارد متغیر است ،می باشد.

جدول سایز بندی گسکت و فلنج

در این قسمت جدولی آماده کرده ایم که برخی از سایزهای گسکت و فلنج متناسب با آن را نشان می دهد.

سایز (اینچ)	قطر داخلی تقریباً (mm)	قطر خارجی تقریباً (mm)
½”	15	60
¾”	20	70
1″	25	75
¼1″	32	85
½1″	40	95
2″	50	110
½2″	65	130
3″	80	145

جمع‌بندی، گسکت

گسکت‌ها نقش بسیار حیاتی در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی دارند و انتخاب دقیق آن‌ها می‌تواند عملکرد سیستم‌های انتقال سیال را به طور چشمگیری بهبود بخشد. شناخت انواع گسکت، ویژگی‌ها، استانداردها و کاربردهای آن‌ها به مهندسان و تکنسین‌ها کمک می‌کند تا بهترین انتخاب را داشته باشند و از بروز مشکلات و نشت‌های خطرناک جلوگیری کنند. بازرگانی پولادگران با سال‌ها تجربه در تأمین انواع گسکت و تجهیزات صنعتی، پتروشیمی و ساختمانی، همراه مطمئن شما در انتخاب، مشاوره و خرید است. ما با ارائه محصولات استاندارد و باکیفیت، تلاش می‌کنیم اعتماد شما را جلب کنیم و نیاز پروژه‌تان را با بهترین قیمت و سریع‌ترین زمان تأمین نماییم.

برای مطالعه سایر مقالات بازرگانی پولادگران کلیک کنید.